Για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (Α.Π.Ε.)

Με το σημείωμα αυτό θα θέλαμε να φωτίσουμε κάποιες πλευρές που δεν έχουν να κάνουν τόσο με τις ίδιες τις ΑΠΕ, όσο με κάποιους ιστορικούς, πολιτικούς και κοινωνικούς παράγοντες που μας οδήγησαν στο σημερινό ενεργειακό αδιέξοδο, καθώς και κάποιες προτάσεις. Οι «καθαρές» μορφές ενέργειας για χιλιάδες χρόνια ήταν άγνωστες με τη μορφή που προβάλλονται σήμερα, αλλά συνάμα και αναπόφευκτες. Οι ανθρώπινες κοινωνίες, πριν προχωρήσει η επιστήμη, ζούσαν υποχρεωτικά με τα μέσα που διέθεταν.
Υπήρχαν οι ανεμόμυλοι (αιολική ενέργεια), οι νερόμυλοι (υδραυλική ενέργεια), τα τζάκια για τη θέρμανση (βιομάζα) και λοιπές τεχνικές, που εύρισκε ο άνθρωπος με τα μέσα που διέθετε, τότε που ζούσε αρμονικά με τη φύση. Εκείνο που άλλαξε τελείως τη στάση του ανθρώπου απέναντι στη φύση, ήταν η δημιουργία της ιδιοκτησίας. Η μεγάλη τομή όμως έγινε με την επιβολή όλο και περισσότερης παραγωγής, όλο και περισσότερης κατανάλωσης, με την επικράτηση του καπιταλισμού. Βασικός μοχλός της λειτουργίας του καπιταλιστικού συστήματος, είναι ο θεσμός της ατομικής ιδιοκτησίας. Έναντι της αντίληψης της ενότητας ανθρώπου-φύσης, η καπιταλιστική κοινωνία αντιμετώπισε τη φύση ως μέσο πλουτισμού. Η φιλελεύθερη πολιτική και η ακραία νεοφιλελεύθερη σύγχρονη εκδοχή της, είναι η πολιτική που ο καπιταλισμός χρησιμοποίησε για την επιβολή του στον πλανήτη. Το κεφάλαιο, έχει την εγγενή τάση να αυξάνει την παραγωγή ως αυτοσκοπό. Η παραγωγή δεν γίνεται για να καλύψει με αγαθά τις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων, αλλά για την συσσώρευση υπεραξίας. Για τον καπιταλισμό η «γη είναι ένα ακόμα μέσο» προς χρήση, όπως οι υπόλοιπες παραγωγικές δυνάμεις (κεφάλαιο, εργατική δύναμη, εργαλεία) χωρίς όρια. Μέσα όμως από την απεριόριστη απαλλοτρίωση των παραγωγικών πηγών, οδηγεί την βιόσφαιρα και την κοινωνία σε αταξία, αποδιοργάνωση και τελικά αδιέξοδο. Άρα το θέμα τόσο του δομημένου περιβάλλοντος και της ανάγκης του για ενέργεια, όσο και των περιβαλλοντικών προβλημάτων, που αυτό έχει δημιουργήσει, δεν είναι ένα τεχνοκρατικό ζήτημα, που θα λύσουν οι επιστήμονες παίρνοντας ως δεδομένο το κοινωνικό-οικονομικό σύστημα που επικρατεί σήμερα, αλλά είναι ένα καθαρά πολιτικό ζήτημα. Αν δεν αλλάξει η οικονομική-κοινωνική βάση, που είναι διαρθρωμένη ταξικά, δεν πρόκειται να αλλάξει και το εποικοδόμημα, που μέρος του είναι και οι χώροι που ζουν οι άνθρωποι τόσο σε μικρή κλίμακα (κτίσματα) όσο και σε μεγάλη (πόλεις). Το να συζητάμε σήμερα για τις ανάγκες της κοινωνίας σε ενέργεια που θα πρέπει να καλυφθεί (στην καλύτερη περίπτωση) με ΑΠΕ, θα πρέπει πιο πριν να θέσουμε ορισμένα ερωτήματα: 1. Χρειαζόμαστε αφθονία ή επάρκεια; Είναι γνωστό ότι ο καταναλωτισμός έχει ριζώσει βαθειά μέσα στους σύγχρονους «ανεπτυγμένους» πολιτισμούς, οι οποίοι «πληρώνουν για να έχουν», χωρίς να υπολογίζουν τις επιπτώσεις της υπερκατανάλωσης στο περιβάλλον. 2. Είναι σωστό να παίρνουμε σαν δεδομένη την παρούσα ανάγκη για ενέργεια και να ψάχνουμε να βρούμε τρόπους κάλυψης της, ή θα πρέπει να θέσουμε πιο «υψηλούς» (πολιτικά και ηθικά) στόχους; 3. Μήπως θα πρέπει να αρνηθούμε τη μορφή του εργοστασίου-τέρατος, του αστικού καταμερισμού εργασίας; της πόλης-τέρατος; 4. Μήπως τελικά είναι ορθό να θέσουμε ως στόχο ενεργειακά αυτόνομα κτίρια, με ΑΠΕ μικρής κλίμακας σε ενεργειακά αυτόνομες κοινότητες, με ότι αυτό συνεπάγεται και σε πολιτικό επίπεδο; Η προοπτική είναι μία κοινωνία με αμεσοδημοκρατική λειτουργία, με κοινή ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, όπου ο καθένας θα προσφέρει ανάλογα με τις δυνατότητές του στο καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του. Σ’ αυτή την κοινωνία θα επικρατεί η συλλογική, ορθολογική, αποκεντρωμένη, δίκαιη και αυτοδιαχειριζόμενη χρήση των ανανεώσιμων πόρων. Το μέτρο, η επάρκεια και η λιτότητα θα είναι αξίες που θα ξαναδώσουν νόημα στη βιωσιμότητα, που δεν θα είναι θέμα τεχνοκρατικό, αλλά θέμα αξιών. Πάνω από την ατομική απληστία πρέπει να κυριαρχήσει η ισότητα και η δικαιοσύνη και πάνω από την αγορά η δημοκρατία. Επειδή όλα τα παραπάνω δεν θα γίνουν μια μέρα ξαφνικά από τους «από πάνω», αλλά συνειδητά και από τους «από κάτω», επειδή όλα τα παραπάνω είναι εφικτά και ρεαλιστικά αρκεί να το θέλουμε, θα πρέπει εκτός από το να αντιδρούμε σε ότι μπορεί να σταθεί εμπόδιο στο γενικό πολιτικό στόχο (πχ. μεγάλα projects που γίνονται με την ανοχή-βοήθεια του κράτους για να κερδίσουν οι μεγάλες εταιρείες και εις βάρος των πολιτών), θα πρέπει παράλληλα να προσπαθούμε θετικά να εφαρμόσουμε όσα μέτρα μπορούμε, στην κατεύθυνση βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσής μας. Αυτό θα δείξει εκτός των άλλων ότι μια τέτοια κοινωνία δεν είναι ουτοπική. Σε γενικές γραμμές: 1. Οι ανάγκες μας ως πολίτες, θα πρέπει να είναι στη λογική της επάρκειας και όχι της αφθονίας. Αυτό απαιτεί διαφορετική φιλοσοφία-στάση ζωής, σε αντίθεση με αυτά που επιτάσσει ο καταναλωτικός τρόπος ζωής. Χρειάζεται διαφορετική στάση τόσο στην επιλογή όσο και στη χρήση των μηχανών κατανάλωσης ενέργειας που χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας ζωή. 2. Θα πρέπει αυτοί που ασχολούνται με το σχεδιασμό των κατασκευών (κύρια οι Αρχιτέκτονες) να σχεδιάζουν με βάση τη βιοκλιματική λογική. Μεγάλη σημασία έχει ο παθητικός σχεδιασμός (αξιοποίηση τοπικών κλιματικών παραγόντων, θέση κτιρίου στο οικόπεδο, προσανατολισμός, διάρθρωση των εσωτερικών χώρων, μέγεθος και θέση των ανοιγμάτων, επιλογή κατάλληλων υλικών κλπ) για την πιο σωστή λειτουργία και θερμική απόκριση των κτιρίων χειμώνα-καλοκαίρι, όσο το δυνατό χωρίς μηχανικά μέσα. Δεν είναι τυχαίο ότι η παραδοσιακή μας αρχιτεκτονική έχει αντιμετωπίσει το θέμα αυτό με σοφό τρόπο (μικρά κουφώματα στο βορά για αποφυγή των ψυχρών αέρηδων και δωμάτια διημέρευσης στο νότο το χειμώνα, κρεβατίνες για σκίαση το καλοκαίρι, φυσικά μονωτικά υλικά όπως φύκια, υδραυλικά κονιάματα κλπ). Επίσης σημασία έχει ο ενεργητικός σχεδιασμός, όλα δηλ. τα απαραίτητα μηχανολογικά μέσα με χρήση ΑΠΕ, (φωτοβολταϊκά, ανεμογεννήτριες, γεωθερμία, ενεργειακά τζάκια κλπ). επί τόπου, με στόχο την όσο το δυνατό μεγαλύτερη ενεργειακή αυτονομία και λιγότερη κατανάλωση εισαγόμενης ενέργειας από κεντρικές μονάδες. 3. Θα πρέπει να πιέσουμε έτσι ώστε όλα τα δημοτικά-δημόσια κτίρια να αποκτήσουν ενεργειακή αυτονομία. Οι Δήμοι πρέπει να βάλουν στην ημερήσια διάταξη το ζήτημα αυτό. Ήδη η Ε.Ε. έχει αποφασίσει ότι όλα τα νέα δημόσια κτίρια που θα κατασκευάζονται, καθώς και όλα όσα θα ανακαινίζονται από το 2018, θα πρέπει να έχουν «σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας», δηλαδή θα πρέπει να διαθέτουν τα μέσα παραγωγής της (ελάχιστης) ενέργειας που θα χρειάζονται για τη λειτουργία τους. Σήμερα πολλά δημόσια κτίρια στα Χανιά έχουν τη δυνατότητα να εγκαταστήσουν ΑΠΕ με στόχο την ενεργειακή τους αυτονομία. Είναι αδιανόητο σε ένα τόπο με τόση ηλιοφάνεια να χρησιμοποιούμε εισαγόμενο μαζούτ. Οι Δήμοι και οι δημότες θα πρέπει να οργανώσουν, να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν προγράμματα για την περιοχή τους σ’ αυτή την κατεύθυνση και να μην στέκονται παθητικά ή να αναγκάζονται να σταθούν αμυντικά μόνον (βλ. «Αποπηγάδι») στα σχέδια που έρχονται αποφασισμένα από το Κεντρικό Κράτος σε στενή συνεργασία με τις «αγορές». Οι ΑΠΕ είναι εργαλεία. Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι αν είναι καλές ή κακές, αλλά ο τρόπος που χρησιμοποιούνται. ΑΠΕ μεγάλης κλίμακας που προορίζονται να καλύψουν την υπερκατανάλωση, το κέρδος και την εκμετάλλευση σε βάρος του περιβάλλοντος, θα μας βρίσκουν αντίθετους. ΑΠΕ μικρής κλίμακας που προορίζονται για τις πραγματικές ανάγκες των πολιτών, θα τις υποστηρίζουμε. Αρκεί γι’ αυτό να αποφασίζουν οι ίδιοι οι πολίτες… ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΟΥΚΑΤΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ